/eb9a11de06bc2a7d0fe76f9a5c81e56b795559f4/53616c7465645f5fbcd17775ad399b2b762d1c494ab3e02d1b962f0954b88dc3fcbd80045d424a5bea16daa88147530c98c48ebd0b399741a89ae7d6b617d43bad4cd8062ff57a6ae058507cbb195eb8596739fdcfb42f468b79e9a7f61ac0403c7ee091977eedf1986c11e5796b1253.jpg "turkdilbilim")
Bir dilin işleyişindeki yapısal kurallar bilgisine dilbilgisi denilmektedir.
Değişik dilbilgisi türleri arasında şunlar belirlenebilir:
Betimlemeli dilbilgisi: bir dildeki sözlü ya da yazılı verilerin betimlemesine dayanan dilbilgisi türüdür. Bu veriler gözlenebilen sınırlı veriler olabildiği gibi, eldeki verilerin ötesine geçen, dilin bütününe ilişkin veriler de olabilir. Söz konusu verilerin açık ve konuşurun dil yetisini açıklayıcı olduğu ölçüde betimleme yeterliğine sahip oldukları söylenir. Betimlemeli dilbilgisi karşıtı olarak geleneksel yaklaşımda kuralcı dilbilgisi (prescriptive grammar) terimi kullanılır. Bu sonuncu yaklaşımda dilin nasıl olduğundan çok, nasıl olması, nasıl kullanılması gerektiğine ilişkin kurallar bulunur. Dilbilgisi bu anlamda özellikle sözdizimi Ve biçimbilimi kapsar.
Kuramsal dilbilgisi: terimi, tek tek dillerin ötesinde dil verilerinden yola çıkılarak, dil incelemelerinin niteliğine ilişkin ve dil çözümlemelerinde kullanılan küme ve işlemlere ilişkin kuramsal çerçeveyi geliştirmeyi amaçlar. Bu kapsamda derin yapı, yüzey yapı, dilbilgisi kümeleri, dilbilimsel anlam gibi kavramlar kullanılır.
Bir başka ayrım da artzamanlı/eşzamanlı dilbilgisidir: Birincisi açıklamalarında tarihsel boyutu kullanırken, İkincisi belli bir dönemdeki dil kurallarını inceler. Karşılaştırmalı dilbilgisi değişik dillerin (ya da bir dilin belli dönemlerinin) karşılaştırılması ve betimlenmesiyle uğraşır.
Öğretimsel dilbilgisi: bir dilin öğretilmesi ve öğrenilmesi için ya da kişinin anadil bilincini geliştirme amacıyla hazırlanan dilbilgisine verilen addır.
Geleneksel dilbilgisi: dilbilim öncesi dilbilgisi çalışmalarım anlatan bir terimdir. Roma, Yunan dönemi, Rönesans, 18. ve 19. yüzyıl dilbilgileri geleneksel dilbilgisi olarak nitelenir.
Dilbilgisi daha sınırlı bir anlamda biçimbilimi ve sözdizimini kapsar ve bu anlamda sözcüklerle biçimbirimlerin tümce oluşturmasının yollarım inceler.
Katmansal dilbilgisi (stratificational grammar), dizgesel dilbilgisi ve Üretici Dilbilgisi gibi terimlerde ise dilbilgisi daha kapsamlı ve genel bir anlamda kullanılır, sözdizimi yarımda sesbilgisi ve anlambilimini de kapsar. Dilbilgisi bir konuşurun sahip olduğu bütün kuralları belirlerse edinç dilbilgisi (competence grammar) diye adlandırılır; salt bir konuşurun gerçekte kullandığı tümceleri açıklarsa edim dilbilgisi diye tanımlanır. Tek tek dillerin ötesinde genel olarak insan dilinin belirleyici özelliklerini açıklamayı amaçlayan dilbilgisi: ise evrensel dilbilgisidir. (İmer, Kocaman, & Özsoy, 2011, s. 90)
Bu yazı "Dilbilgisi, Dilbilgisellik ve Kabuledilebilirlik" başlıklı makalenin bir kısmından alıntılanmıştır. Makalenin tümüne şuradan ulaşılabilir:
Dilbilgisi, Dilbilgisellik ve Kabuledilebilirlik
/d679e5c028d8ccba65629908b20e8f1910b2e0bd/53616c7465645f5fbec9ccc450ae0be690299de0c8f7b8bbe884ff9ec3042e47a9436c1cf0e3a703dd3eef4c6e88d8f2f51034b7b58efb40800278e4fb14aa3cbc6cb399cfe02122b076ab458b0b2a91bde6061facc4b2c9d4c9c4df2695e1284dcd175ddb3cadbe5834ede89b0c3ba8.png)